Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2014

ΜΝΗΜΕΙΟ ΛΥΣΙΚΡΑΤΗ Ή ΦΑΝΑΡΙ ΤΟΥ ΔΙΟΓΕΝΗ



Ποιο είναι το καλύτερα σωζόμενο χορηγικό μνημείο στην Αθήνα;

Το μνημείο του Λυσικράτη
Το Μνημείο του Λυσικράτη ή Φανάρι του Διογένη, είναι το  καλύτερα σωζόμενο χορηγικό μνημείο στην Αθήνα. Βρίσκεται στην Πλάκα,  δίπλα στην ομώνυμη Πλατεία Λυσικράτους και στην  ιστορική οδό Τριπόδων. Η οδός Τριπόδων, άλλωστε πήρε το όνομά της από τους χορηγικούς τρίποδες που ήταν τοποθετημένοι εκατέρωθεν του δρόμου.

Πρόκειται για χορηγικό μνημείο, δηλαδή μνημείο πάνω στο οποίο τοποθετούσαν τον τρίποδα, που δινόταν ως τιμητικό έπαθλο στον χορηγό, που αναλάμβανε τη συγκρότηση του  χορού αλλά και τα έξοδα διεξαγωγής χορευτικών αγώνων κατά τις επίσημες τελετές. Το προσφερόμενο στον χορηγό έπαθλο το κατέθεταν είτε στο Ιερό του Διονύσου είτε στη γειτονική με το ιερό, οδό των Τριπόδων. Για να φαίνεται μάλιστα ακόμα πιο μεγαλοπρεπές το έπαθλο (το είχαμε το κουσούρι από παλιά το φαίνεσθαι και το επιδεικνύεσθαι)  το τοποθετούσαν σε ψηλή βάση, που είχε είτε μορφή κίονα, είτε σε σχήμα ναΐσκου.
 Η χορηγία στην αρχαία Αθήνα
Η αθηναϊκή-σοφή-πολιτεία αντί φορολογίας πλούσιων Αθηναίων ή και μετοίκων τους ανέθετε να αναλαμβάνουν τα έξοδα του ανεβάσματος των παραστάσεων. Όταν το έργο, για το οποίο είχαν αναλάβει τα έξοδο,  κέρδιζε βραβείο, ο χορηγός ανταμειβόταν από την πόλη με ένα τρίποδα χάλκινο ή επίχρυσο. Τον τρίποδα αυτό τοποθετούσε  επάνω σε χορηγικό μνημείο, αφιερωμένο στον Διόνυσο. Η οδός Τριπόδων πήρε το όνομά της από την τοποθέτηση αυτών των τριπόδων δεξιά και αριστερά του δρόμου. Οι Αθηναίοι έκαναν τη βόλτα τους στην Τριπόδων για να θαυμάσουν τα μνημεία αυτά και να διαβάσουν ταυτόχρονα και τα ονόματα των νικητών χορηγών. Κάτι σαν το σημερινό Hollywood αλλά ελληνικά ή μάλλον αθηναϊκά.

 Η περιγραφή του Μνημείου
Το μνημείο του Λυσικράτη κτίσθηκε το 333 – 334 π.Χ., όταν την Αθήνα διοικούσε ο Ευαίνετος, όπως φαίνεται και στην γραφή του αφιερώματος. Το κέρδισε ως χορηγός σε αγώνα χορού παιδιών της Ακαμάντιδας φυλής κατά την 111η Ολυμπιάδα.

Στο μνημείο αναφέρονται τα βασικά στοιχεία που έπρεπε ως λογικό να υπάρχουν. Το όνομα του χορηγού, η καταγωγή των ηθοποιών, το όνομα του συγγραφέα και τελευταίο του άρχοντα της πόλης.   «Λυσικράτης Λυσιθέου Κικυνεύς εχορήγει Ακαμαντίς παίδων ενίκα, θεών ηύλει, Λυσιάδης Αθηναίος εδίδασκε Ευαίνετος ήρχε». Το μνημείο αποτελείται από ένα ψηλό ορθογώνιο βάθρο από πωρόλιθο (πλευρές 2.93), πάνω στο οποίο υψώνεται το κυρίως μνημείο, κτίσμα κυκλικό με έξι κορινθιακούς κίονες από πεντελικό μάρμαρο.

Τα θέματα της ζωφόρου
Στη ζωφόρο υπάρχουν ανάγλυφες παραστάσεις με θέμα την περιπέτεια του θεού Διονύσου με τους Τυρρηνούς πειρατές. Οι πειρατές είχαν αιχμαλωτίσει τον θεό χωρίς όμως να γνωρίζουν ποιος είναι και είχαν σκοπό να τον πουλήσουν ως δούλο. Ο Διόνυσος, αφού ελευθερώθηκε, τους τιμώρησε με τη βοήθεια των σατύρων μεταμορφώνοντάς τους σε δελφίνια.  Ο Διόνυσος στη ζωφόρο του μνημείου εμφανίζεται να κάθεται ήσυχος πάνω σε βράχο και νικητής πλέον να παρακολουθεί την καταδίωξη των πειρατών από τους Σάτυρους, εκ των οποίων άλλοι κόβουν κλαδιά από δέντρα, άλλοι χτυπούν τους πειρατές, άλλοι τους καταδιώκουν μέχρι τη θάλασσα, όπου μεταμορφώνονται σε δελφίνια, και άλλοι ξεφαντώνουν πίνοντας από τον κρατήρα. Η επιλογή του θέματος δεν ήταν βέβαια τυχαία αφού είχε σκοπό όχι μόνο να διακοσμήσει το μνημείο αλλά να τιμήσει και  τον θεό, προ τιμήν του οποίου γινόταν οι αγώνες.
Το ύψος του έφθανε τα  10,30 μέτρα και στολιζόταν με έλικες και φυτικά κοσμήματα. Πάνω σ” αυτό το ψηλό βάθρο, ήταν στημένος ο χορηγικός τρίποδας που στηριζόταν από δυο αγάλματα του Σατύρου και του Δελφίνου.

Ο κορινθιακός ρυθμός για πρώτη φορά
Είναι η πρώτη ίσως φορά που έχουμε εμφάνιση και  εφαρμογή του κορινθιακού ρυθμού, γεγονός που το καθιστά ακόμα πιο σημαντικό. Για πολλά χρόνια ήταν το μόνο γνωστό στην Ευρώπη παράδειγμα κορινθιακού αρχιτεκτονήματος της κλασικής περιόδου και το μόνο σωζόμενο κυκλικό κτίσμα της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το μνημείο να αντιγραφεί  τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό την εποχή της αναβίωσης του κλασικισμού.
Γνωστό και ως φανάρι του Διογένη
Στα μεσαιωνικά χρόνια θεωρούσαν ότι η άκανθος ήταν η βάση κάποιου φαναριού και εξαιτίας αυτού πήρε την ονομασία «λύχνος», φανάρι ή  κάνδυλος του Διογένους,  υπενθυμίζοντας στον κόσμο το Φανάρι με τον Διογένη, τον οποίο η παράδοση παρουσίαζε να περπατά κρατώντας  φανάρι ψάχνοντας απεγνωσμένα  στην αρχαία αγορά για «ανθρώπους». Κατά μία μάλιστα παράδοση θεωρείται ότι ο κυνικός φιλόσοφος έμεινε για ένα διάστημα εκεί.Ακόμα λεγόταν και «φανάρ» του Δημοσθένους καθώς ο ρήτορας Δημοσθένης είχε τη συνήθεια να μελετά έως αργά τη νύχτα.

Υπάρχουν άλλα χορηγικά μνημεία;
Στον αρχαιολογικό χώρο της Πλάκας, στην πλατεία Λυσικράτους, έχουν εντοπιστεί τα θεμέλια 4 χορηγικών μνημείων. Εκτός αρχαιολογικού χώρου, οι ανασκαφές των τελευταίων 30 ετών έχουν φέρει στο φως θεμέλια από δέκα περίπου χορηγικά μνημεία στις οδούς Βάκχου, Βύρωνος, Σέλλεϊ και Τριπόδων. Τα ευρήματα αυτά εντοπίστηκαν σε κατοικίες ή αυλές κατοικιών.
Είναι γνωστό βέβαια και το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου πάνω από το θέατρο του Διονύσου, σε ένα φυσικό σπήλαιο που αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως ο ναός της Παναγίας της Σπηλιώτισσας.

Φωτογραφίες Ευαγγελία Κανταρτζή
Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης
Τριπόδων 23 Πλάκα Αθήνα
http://www.ekedisy.gr/